Nieuwe zakelijkheid

Een wijd landschap van korenvelden, met hier en daar een reep groen; veel meer kon je er niet over zeggen. Rechts voor rees een zwaar gebouw op, als enige van zijn soort in de hele omtrek; een blokvormig A.C.Willink-pand van drie verdiepingen, waarvan de ramen blind over de velden staarden.
    "Het heet het Museum van de Nieuwe Zakelijkheid," had mijn kennis gezegd. "Van binnen een provinciaal museum, dat niks met de nieuwe zakelijkheid te maken heeft. Ze doen dat voor de reclame."
    Ik was er eigenlijk niet zo heel nieuwsgierig naar; toch betrad ik de hoge, hardstenen stoep en probeerde de zware, donkergroene deur, maar die was hermetisch gesloten. Belknop of deurklink: niet aanwezig.
    – De vakantie was bijna afgelopen, en ik wist niet of ik een museumbezoek nog wel wilde. Maar mooi wandelweer was het al dagen niet; er stond een flinke wind die kil woelde in het gebladerte.
    – Even verderop, waar het ijzeren leuninkje van de brug min of meer overging in een houten hek langs het water, zat een man een voddige krant te lezen.
    Nog steeds geen gerucht achter die deur? – "Er is hier zeker niet op bezoek gerekend," zei ik luid.
    De man met de krant keek niet in mijn richting; hij stond op en liep weg. – Alsof hij dat niet van plan was geweest, maar geërgerd werd door mijn opmerking. Ik had hem misschien iets kunnen vragen, maar ik zag hem al niet meer.

Er stond een schoolbord op de brug waarop met roze krijt, primitief als door een jong meisje, scholier, was geschreven: "Het Museum Bezoeken Excursie om 12.00 uur en om 15.00 uur. 5, 55 euro p/p."
    Wat was dit voor museum dan, als het toch niet om de nieuwe zakelijkheid ging? Moderne kunst? – Van halverwege de vorige eeuw misschien. Al zou Karel Appel er wel niet hangen.
    Ik hoorde voetstappen achter me op het grind. Er kwam een echtpaar aan dat het cliché van het puur gemiddelde aanhing: plastic regenpakken met een broek van ballonkuiten onderaan; de vrouw met een kleurloze, half geopende paraplu in haar rechterhand.
    Dat regenscherm leek niet geheel in orde, want de baleinen sloten niet meer op elkaar. Waarom had ze trouwens die plu? Er was weliswaar de hele dag al zware bewolking, maar er viel geen druppel regen.
    Ze bleven op ruime afstand en schenen te twijfelen of ze wel naar binnen wilden.

De dichte poortdeur begon me te vervelen, en ik keek op mijn horloge waarvan de wijzers stonden in een hoek van vijfenveertig graden. – Acht voor twaalf...
    Van achter de horizon naderde snel een infernaal gebulder; drie straaljagers met Amerikaanse piloten in opdracht vlogen pijlsnel over. – Net of ze in hun eigen land niet voldoende ruimte hadden.
    Het donderend geweld was alweer weg, er klonk gestommel achter de deur, en er werd opengedaan. Een jonge man met een roze gezicht en een mosgroen manchester pak aan, min of meer een regelrechte pafpoef-jager uit de buurt, die te veel gebakjes had gegeten, sleepte ergens een tafeltje vandaan en ging erachter zitten. Daarna wenkte hij. Ik betaalde vijf euro vijfenvijftig bij het tafeltje en kreeg een knalroze biljet van een grote rol afgescheurd, ervoor in de plaats.
    In het museum bleken verschillende zeer kleine zaaltjes te zijn, die alle op de middengang uitkwamen. Ik begon een plichtmatig rondje langs de werken. Sommige waren niet onaardig, maar ook weer niet zó uniek. – En ook niet allemaal regionaal. En al helemaal geen Nieuwe Zakelijkheid. Ik zou aan die zogenaamde suppoost kunnen vragen waarom zijn museum zich zo afficheerde. Enfin. Loomheid en desinteresse had zich inmiddels van mij meester gemaakt. Veel aluminium hier... En roestvrij staal en kunststof; niet alleen in het lijstwerk, maar de uitvoering en het zitbankje in het midden. Zouden ze dat hier bedoelen met nieuwe zakelijkheid?
    De man en de vrouw die ik op de brug had gezien, kwamen ook binnen. Ze liepen direct door naar hetzelfde zaaltje als waar ik nog bij de deur stond. Ze groetten niet, deden of ik er niet was. Zij gingen meteen door naar een klein schilderijtje dat een filigreinpatroon van rood, groen en wit op een blauwe achtergrond te zien gaf. Het had iets teders, iets aandoenlijks.
    Ze stonden stil als voor een plechtigheid. "Was het deze?" vroeg de man. Het antwoord kon ik niet verstaan. Ik kreeg het idee of ik op iets belangrijks stond te wachten.
    Plots deed de vrouw een pasje naar voren en prikte met de punt van de paraplu als met een floret dwars door het doek.
    "Dat had ik al veel eerder willen doen," zei ze met toonloze stem naar mij toegekeerd. "Gepruts. Je kan niet eens zien wat het voorstelt! Zoiets hoort in ons museum niet te hangen." Zij lachte een beetje verontschuldigend, maar overtuigd van haar gelijk.
    De man lachte ook, bijna onmerkbaar, alsof hij een weinig cynisch tegenover de vernieling stond.
    Er zat nu een klein driehoekig gaatje in het doek; dat was zelfs op de afstand waar ik stond duidelijk te zien. Ik kreeg bijna medelijden met het hulpeloze werkje.
    – Wat moest ik doen? Van verklikken houd ik eigenlijk helemaal niet, maar ik voelde dat ik dit incident ook niet zomaar kon laten passeren.
    "Mevrouw!" riep ik, en ik sloot even de ogen als vermoeid. "Mevrouw! Bent u nou helemaal van de pot gerukt... Heeft u soms een hekel aan museumkunst?" Ik wist verder niets meer om mijn verbazing te overtreffen en gooide het over een andere boeg: "Dat kan u heel veel geld gaan kosten, reken daar maar op!"
    "Niets aan verloren!" riep de vrouw in kalme verontwaardiging. "Helemaal niets. Zoiets heeft immers geen enkele waarde! Schadebedrag nihil. Nul komma nul!" Zij begon steeds luider en drukker te praten. Op deze manier zou het niet lang duren of er zou een suppoost of portier op de herrie af komen. – Zou ik hem dan het ware verhaal vertellen? Of... niks zeggen en hem zo gauw mogelijk stiekem smeren naar buiten?
    Het duurde inderdaad niet lang of de dikke jongeman die nu een speciaal uniformjasje droeg, kwam door de middengang aan gelopen. Hij bekeek ons beurtelings. De vrouw zweeg en keek naar de grond. Het leek mij het verstandigste als ik zonder dralen het initiatief over zou nemen. Ik stapte naar voren, wees op de vrouw en zei:
    "Deze dame heeft zojuist een schilderij vernield, opzettelijk." Het viel op dat mijn stem heel dun en weinig overtuigend had geklonken in het zaaltje. Ik liep naar het schilderij, keerde het om hem de beschadiging te laten zien.
    De jongen was er een die als bewaker misschien nog ingewerkt moest worden; hij staarde me aan met grote domme koeieogen. Hij leek geen idee te hebben waarover ik het had, en nog minder wat er vervolgens van hem verlangd werd om te doen. Ik zag het geelkoperen insigne met PM op zijn revers. PM – Provinciaal Museum!
    Het echtpaar posteerde zich inmiddels breeduit voor mij, als wilden ze verhinderen dat ik op de vlucht zou slaan. Het leek of in de stem van de vrouw iets overkookte. "Deze man," – ze wees op mij – "heeft met zijn paraplu door het schilderij geprikt," zei ze. En de echtgenoot knikte. Ik zag hun paraplu vlak achter mij op de vloer liggen.
    Doortrapte leugenaars allemaal, schijnheilige toneelspelers, quasi-verontwaardigde komedianten! De vrouw zei gedecideerd: "Hij heeft het gedaan, maar nu probeert hij ons de schuld in de schoenen te schuiven."
    "We halen de politie er bij," besloot de jonge suppoost kort en zakelijk. "Meneer, komt u even mee naar mijn kantoor." – Ik voelde mij een schooljongen die beschuldigd werd de fiets van de bovenmeester te hebben gestolen. Ik deed er het zwijgen toe; want het leek mij ineens verstandig niet tegen te werken. Ik kon het allemaal prima uitleggen.
    Het kantoortje waar we moesten zijn werd opnieuw geschilderd en het stonk er verschrikkelijk naar verf. Er stond een man in een gore overall met een verfkwast in zijn hand op een keukentrapje. "Je mag hier niet blijven," zei hij chagrijnig. "Ga ergens anders, je staat in de weg."
    Er kwamen twee agenten aan, een jonge en een oudere, allebei zwaarlijvig. Het lijkt soms wel of ze daar bij de politie op selecteren.
"We zijn zo klaar. Vijf minuten," riep de oudste agent tegen de schilder. –
    "Ik heb de indruk dat u zich niet bewust bent van de ernst van de zaak," zei de oudste toen we in het kantoortje stonden. "Op de kunstmarkt kost zo'n schilderij gauw twintigduizend," zei de dikke jonge man van het museum. – Of dat euro's, dollars of Zwitserse francs waren, zei hij niet.
    – "Indien het echter kan worden gerestaureerd, – maar dat betwijfel ik, – is een bedrag van 20 procent daarvan veelal genoeg. Maar," zei hij met een blik naar de twee smerissen, "dat is natuurlijk exclusief de boete wegens vernieling van publieke eigendommen.
    Mijn pertinente ontkenningen en onschuldbetoog maakten niet de minste indruk op de drie. De dubbele getuigenis van het echtpaar was blijkbaar genoeg. – Kansloos was ik, als arme, onschuldige ik. Het echtpaar was gauw verdwenen, ginnegappend en proestend van de lach.
    Om van alle gezeur en toestanden af te wezen heb ik tenslotte die 4600 euro aan restauratiekosten maar betaald. Als tegenprestatie beloofde het museum geen aanklacht wegens vandalisme tegen mij in te dienen.
    Deze oplossing doet mij soms nog met de tanden knarsen, maar toch denk ik dat het voor mij de meest gunstige oplossing was.
    "We zijn heel coulant met je, of niet soms?" zei de oude agent nog, nadat ik in hun bijzijn het geld van mijn rekening had overgemaakt. Beiden draaiden zich hierna om met hun dikke achterwerken en verlieten de kamer.
    Het enige goede was dat ik een klein leuk kunstwerkje van de ondergang had gered. Ik heb nog steeds geen idee van de echte waarde.
    En van de maker had ik helemaal nog nooit gehoord. Die stond later in de museumcatalogus vermeld als: J. Endeval.