De reïncarnatie van de Paardenstraat (slot)


Ontelbare schetsen en duizenden foto's waren nodig geweest, zei hij. "Voorts heb ik mij uitvoerig laten documenteren door het Gemeentelijk Archief in uw geboortestad. Het gelukkig toeval wilde dat de hele straat in Nederland op het punt stond tegen de vlakte te worden gegooid, zodat ik veel attributen voordelig heb kunnen opkopen en rechtstreeks naar Amerika verschepen. – Het was, economisch gezien natuurlijk ook een andere tijd. Het project is overigens gesponsord door een Amerikaans bouwbedrijf. –
    Maar deze straat is mijn (enige) kunststuk gebleven, want op de hoeveelheid werk die eraan vastzat, heb ik mij lelijk verkeken."

Kon ik mijn huis ook van binnen bezichtigen? – Jazeker kon dat! De architect ging mee, een bos sleutels aan de hand. Mijn wagen moest ik van hem laten staan. De bejaarde man bleek nog, zij het wat stram, goed te kunnen lopen. Hij droeg voor de gelegenheid, een soort wandelkostuum, met een jack waar een buitengewone hoeveelheid zakken en zakjes zaten opgestikt.
    "Het geraffineerde is eigenlijk dat hier de straat gebouwd is in de stad; en niet als museumdorpje in het vrije veld", zei de architect, terwijl we voortliepen, "dat schept een speciale atmosfeer." – We babbelden wat over de tweede wereldoorlog, de jaren daarna, over zijn Europese omzwervingen en over mijn beroep als commercieel wereldreiziger.
    – Wij kwamen aan bij de straat, en weer overkwam mij die bizarre, surrealistische atmosfeer.
Hoe zou dat alles dan wel niet in die huizen zijn?..
    – De architect ontsloot de voordeur van nummer 19, waar ik gewoond had, en we stapten naar binnen.

Het werd een verwonderlijke ervaring. Toen ik in de huiskamer stond, moest ik me geweld aandoen, niet te worden meegezogen in een draaikolk van emoties en gewaarwordingen uit vroeger tijd. Met details waarvan ik nooit had vermoed ze ooit nog te zullen terugzien. Ik had in dit huis mijn jongste jaren beleefd. Ik onderging toen, zag en hoorde toch al veel meer dan de andere kinderen in mijn omgeving, dat had ik vaak genoeg gemerkt.
    Ik bemerkte dat ik steeds met open mond stond en mijn adem in hield. Er kwamen zoveel gedachten op me af, dat ik de weg in dat doolhof snel aan het kwijtraken was. Alles werd wazig. En ik viel flauw.
    "Gaat het weer?" hoorde ik de architect vragen, heel in de verte, als door een trechter.
    "Ik wist niet dat u er zo van ondersteboven zou raken." Het klonk bijna als een verontschuldiging. "Zal ik u naar buiten brengen, in de frisse lucht?"
    "Nee ik voel me al beter," zei ik, terwijl ik half overeind ging zitten en mijn kleren afklopte. "Het was de schok van herkenning; heel mijn jeugd heb ik in dit huis gewoond,.. en nu kwam alles tegelijk..."
    Ik krabbelde weer overeind. En we gingen naar buiten om op het achtererf rond te kijken. De tuintjes zag ik, onze schuur inclusief het armzalige poephokje met vaatje. Alleen de stank die daar op hete zomerdagen hing, ontbrak hier.
    "Bij u kon men met de achterburen een praatje maken over de schutting," zei de architect. "Een dergelijke situatie kennen wij hier eigenlijk niet... Zo leefde men bij u in Holland als industriearbeider, en trouwens ook in andere Europese landen,.. niet in echte armoede, maar ook verre van welvarend..."
    "Het achteruitzicht van uw straat," vervolgde hij, "heb ik helaas niet geheel bevredigend kunnen verwerken. De hele achterstraat erbij bouwen, of desnoods alleen maar de achtergevels, was toch een beetje te veel van het goede; je moet ergens ophouden. Uw achtererf zelf is wel zoveel mogelijk overgenomen. Daarachter heb ik, alleen voor het gezicht, maar een rij bomen geplant.
    We gingen terug naar de straat. Soms vroeg ik hem of een bepaalde detaillering of onderdeel oorspronkelijk uit Holland meegenomen was, of hier later nagemaakt, – maar meestal wist hij dat niet uit het hoofd.
    Geen enkel huis werd bewoond, ofschoon dat volgens mij zonder uitzondering had gekund... Hoewel toch daarvoor misschien de Amerikaanse gewoonten toch te veel zouden afwijken van de Hollandse...
    Maar hoe dan ook, alle kamers, alkoven, zolders, kasten en schuurtjes waren volkomen leeg. Maar het leek een leegte die ontstaat als men onlangs is vertrokken, niet doordat er nooit is gewoond. Het was of de bewoners op enig moment allemaal tegelijk waren verhuisd.
    "Het is inderdaad altijd onbewoond gebleven," zei de architect, "en dat was ook mijn bedoeling; de suggestie is niettemin sterk genoeg, dat heeft u gemerkt."
    "Adembenemend," zei ik, "in letterlijke zin, want ik stikte bijna van de emoties... Het is of ik weer in Nederland ben; kijk bijvoorbeeld die fabriek, met die lichte raamrijen tegenover het oostelijke ingang van onze straat! Precies!" –
    "Die fabriek was een prima afsluiting van de straat, leek mij. Het is alleen maar een enkele muur; daarachter is niets."

– Ik bezocht nog een paar andere woningen; zelfs van "buren" waar ik in werkelijkheid nooit binnen was geweest.
    Toen we weer buiten waren, zei ik: "Waar we nu staan...", en wees op een huis, "daar is iets heel triest gebeurd, daar is iets triest gebeurd met een meisje waar ik vaak mee speelde. Zij is op twaalfjarige leeftijd overleden, dat was heel erg...
    "Zoiets hoor ik natuurlijk voor het eerst," zei Lines-McGregor. "Nooit heb ik bedacht nog eens kennis te maken met een echte bewoner, dat is zeer bijzonder."
    De overkant leek soms iets verschillend, zonder dat was vast te stellen waardoor dat kwam. Verderop was het weer precies goed. In ieder geval was de sfeer verbluffend gelijk aan toen, en misschien intenser nog, door het curieuze verleden.
    "Er groeit hier flink gras tussen de steentjes van het plaveisel, zei ik tot slot, "en dat zag je bij ons niet, want de straat was daarvoor wat te donker en te vochtig."
    "Ik moet bekennen," zei de architect, "dat er bij de aanleg een kleine vergissing is gemaakt. De richting van de echte straat was exact oost-west. De kopie wijkt daar ongeveer dertien graden meer zuidelijk van af. Voeg daarbij het feit dat de zon hier twee keer zo vaak schijnt als in Nederland – en ziedaar de verklaring van het verschil: het is hier lichter!
    Misschien jammer, maar het betreft slechts een schoonheidsfoutje, meer niet." –

Ik had intussen foto's gemaakt van het curieuze object, – waarbij mij eenmaal thuis gekomen, iedere keer opviel dat daarop nauwelijks meer was vast te stellen of die vroeger genomen waren in Nederland, dan wel de reïncarnatie in Amerika betroffen.
    Al met al was het een heel bijzondere ervaring, die ik nooit meer vergeten zal.

Ik nam hartelijk afscheid van de heer Lines-McGregor en hield nog één jaar heel prettig briefcontact met hem. – Toen overleed hij aan een ziekte van hoge ouderdom.
    Zijn straatje is niet lang daarna zwaar beschadigd door een – zeer on-Nederlandse – tornado, die allesverwoestend over die streek trok. De restanten zijn daarna gesloopt en afgevoerd naar de afvalverwerking, zo vernam ik per brief van mijn kennis, die ik had verzocht alle berichten erover in de gaten te houden en naar mij op te sturen.
    Dit gewelddadige einde was natuurlijk spijtig, – maar misschien toch maar beter, vond ik achteraf. Mijn straat was anders mogelijk een object voor vandalen geworden, en dat was een onverdraaglijke gedachte.
    Ik heb overwogen na de storm de ravage nog even te gaan bekijken, maar heb dat na ampele overweging toch maar nagelaten.

Geleidelijk kreeg ik het idee, – het was een gevoel, maar toch iets dat me niet losliet, – dat door deze totale verdwijning ik eindelijk had afgerekend met mijn benauwende kinderverleden in de Paardenstraat.
    Zo waren de restanten van mijn jeugd letterlijk twee keer van de aardbodem verdwenen, eerst als origineel, en later nog eens als kopie.
    Ik kan niet zeggen dat dit einde van de Amerikaanse straat me voor honderd procent bevredigde; want het bleef toch een iets te rigoureuze afsluiting van het geheel.

– Jaren later las ik dat ze in de Verenigde Staten het voornemen hadden om het Noordhollandse dorp Broek in Waterland in zijn geheel in Amerika na te bouwen.
    Brook in Wotterlend!
    En natuurlijk zouden het geen echte Amerikanen zijn als er niet bij werd verteld dat het de bedoeling was dat alle huizen werden verkocht en zéér veel geld gingen opbrengen.
    Voor mij was een dergelijke stunt dus niet nieuw.
    Wel bleef ik mijn eigen straat minder vulgair vinden dan dat hele Broek in Waterland-plan.
    Al was het maar omdat de Amerikaanse (dollar)centjes dáár niet zo'n belangrijke rol in hebben gespeeld.